Uitlevering wordt verricht op basis van een verzoek van de staat die de opgeëiste persoon wenst voor ofwel het strafrechtelijk onderzoek of de tenuitvoerlegging van de straf en/of maatregel. Een dergelijk verzoek is vergelijkbaar met een Europees aanhoudingsbevel. Het doel van uitlevering is ook hetzelfde als het doel van overlevering. Overlevering geschiedt echter tussen de lidstaten van de Europese Unie, terwijl uitlevering plaatsvindt tussen Nederland en een land buiten de Europese Unie.

Uitlevering vindt plaats op basis van de Uitleveringswet en op basis van verdragen tussen Nederland en andere staten.  Bij verschil tussen het toepasselijke verdrag en de Uitleveringswet, geeft het verdrag de doorslag.

Voorwaarden voor uitlevering

Het is echter niet zo dat Nederland zomaar aan elke staat personen uitlevert. Voordat iemand uitgeleverd kan worden, moet aan een aantal voorwaarden voldaan zijn. Wat die voorwaarden zijn hangt mede af van het toepasselijke verdrag, maar een aantal voorwaarden wordt door bijna elk verdrag gesteld. Ten eerste kan uitlevering alleen plaatsvinden als Nederland met die staat een verdrag heeft gesloten. Zonder zo’n verdrag is het uitgesloten dat Nederland iemand uitlevert. Ten tweede moet het feit waarvoor uitlevering wordt gevraagd ook in Nederland strafbaar zijn. Het kan dus niet zo zijn dat iemand wordt uitgeleverd voor feiten waarvan men in Nederland vindt dat ze niet bestraft moeten worden. Ten derde mag niet worden uitgeleverd als iemand al eerder is berecht voor de feiten waarvoor uitlevering wordt gevraagd. Dat zou immers betekenen dat iemand twee keer voor dezelfde feiten wordt bestraft en dat is in de meeste landen niet toegestaan. Bovendien mag de uitlevering niet worden gevraagd voor feiten die te lang geleden gebeurd zijn. Voor de meeste feiten waarvoor uitlevering wordt gevraagd is deze termijn echter vrij lang.

Naast deze voorwaarden zijn er nog een aantal omstandigheden die van invloed kunnen zijn op de uitlevering:

• de vraag of iemand een Nederlander is;
• de vraag of de feiten waarvoor uitlevering wordt gevraagd zich misschien gedeeltelijk op Nederlands grondgebied hebben voorgedaan;
• de vraag of door uitlevering de mensenrechten worden geschonden;
• de vraag of het gaat om een speciaal strafbaar feit waarvoor Nederland niet uitlevert;

Procedure

De uitleveringsprocedure begint dus met een verzoek van een andere staat aan de Nederlandse Minister van Justitie (‘de Minister’) om iemand uit te leveren. Als de Minister het verzoek niet meteen afwijst dan geeft hij het aan een officier van justitie. De officier van Justitie brengt de zaak aan bij de rechtbank en die onderzoekt of er geen redenen zijn waardoor de uitlevering ontoelaatbaar is. De rechtbank adviseert daaropvolgend de Ministerie ten aanzien van de verzochte uitlevering.

Kort of lang?

Als Nederland een verzoek krijgt om iemand uit te leveren, moet onderzocht worden of aan alle voorwaarden is voldaan. Dit onderzoek vindt plaats bij de rechtbank, tenzij de persoon om wie het gaat instemt met zijn uitlevering (de zogenaamde “verkorte procedure”). Het instemmen met de uitlevering heeft echter een aantal belangrijke gevolgen. Het is raadzaam om deze gevolgen te bespreken met een raadsman, voordat ingestemd wordt met de uitlevering. Bovendien kan ook op een later tijdstip nog ingestemd worden met de uitlevering.

Uitleveringsdetentie

Aangezien de meeste mensen niet graag uitgeleverd willen worden en er dus het gevaar bestaat dat ze naar (weer) een ander land vluchten, kan degene wiens uitlevering is gevraagd worden gedetineerd. Die detentie kan duren totdat de uitlevering echt gaat plaatsvinden. Als het echter om een Nederlander gaat of een persoon die diep geworteld is in de Nederlandse samenleving, wordt deze maatregel soms geschorst. Meestal moet dan wel aan voorwaarden worden voldaan, zoals een vaste woon- of verblijfplaats in Nederland, een meldplicht bij de politie en het inleveren van het paspoort.

Toetsing door de rechter

Op de zitting van de rechtbank wordt gekeken of het uitleveringsverzoek aan alle voorwaarden voldoet die in het verdrag en de Uitleveringswet gesteld worden. De rechtbank kijkt niet of degene wiens uitlevering gevraagd wordt de feiten ook gepleegd heeft. Het land dat om de uitlevering vraagt hoeft hiervoor ook geen bewijs te laten zien. Nederland gaat er vanuit dat het bewijs na de uitlevering wordt bekeken in het land dat om uitlevering vraagt. Ook kijkt de rechtbank niet naar de persoonlijke omstandigheden van iemand. Dat doet de Minister van Justitie in een later stadium. Wel adviseert de rechtbank de minister over de beslissingen die hij moet nemen.

Als de persoon om wiens uitlevering wordt gevraagd of de officier van justitie het niet eens is met de beslissing van de rechtbank kan de Hoge Raad om een oordeel worden gevraagd. De officier van justitie is overigens geen ‘tegenpartij’ in een uitleveringszaak. Het enige dat hij doet is de rechtbank adviseren over het uitleveringsverzoek. Het kan dus zijn dat ook de officier van justitie vindt dat de uitlevering niet door moet gaan.

Uiteindelijke beslissing door de Minister van Veiligheid en Justitie

Als ook de Hoge Raad vindt dat de uitlevering door kan gaan, is het de Minister van Veiligheid en Justitie die uiteindelijk beslist. De persoon om wiens uitlevering wordt gevraagd kan ook bij de Minister redenen aanvoeren waarom hij niet uitgeleverd zou moeten worden, zoals bijzondere persoonlijke omstandigheden.

Verdere verloop

Als ook de Minister vindt dat de uitlevering door kan gaan, is de laatste mogelijkheid die soms nog rest het aanspannen van een voorlopige voorziening (‘kort geding) tegen de Staat der Nederlanden. Daarbij wordt door de persoon die uitgeleverd zou moeten worden aan een rechter gevraagd de uitlevering te verbieden.

Als ook deze rechter vindt dat de uitlevering kan plaatsvinden, staat niets aan de werkelijke uitlevering in de weg. De Nederlandse autoriteiten zullen de persoon die uitgeleverd gaat worden aanhouden, als hij niet al gedetineerd was en overdragen aan autoriteiten van de staat die uitlevering heeft verzocht.

Duur

Alles bij elkaar bestaan er dus een aantal momenten om het verzoek tot uitlevering aan te vechten. Dit is ook de reden dat een beslissing over het uitleveringsverzoek gemiddeld acht maanden duurt. Daarvan is ongeveer drie maanden voor de procedure bij de rechtbank en vijf maanden voor de procedure bij de Hoge Raad. Als de Hoge Raad heeft ingestemd met de uitlevering gaat de procedure over het algemeen heel snel.

Aanvechten uitlevering

Ondanks het bestaan van al deze procedures zijn de mogelijkheden om een uitlevering tegen te houden meestal beperkt. Dit komt doordat aan een uitleveringsverdrag het ‘vertrouwensbeginsel’ ten grondslag ligt. Dit houdt in dat Nederland alleen verdragen sluit met landen waarvan Nederland vindt dat ze een betrouwbaar rechtssysteem hebben. Als een land dus om uitlevering vraagt, gaat Nederland er vanuit dat daarvoor een goede reden zal zijn en onderzoekt Nederland vervolgens maar heel summier of er redenen zijn om niet uit te leveren.

Landen waarmee Nederland één of meer toepasselijke verdragen heeft gesloten

Albanië, Andorra, Argentinië, Armenië, Australië, Bahama’s, België, Bosnië, Bulgarije, Canada, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Georgië, Griekenland, Hongarije, Hong Kong, Ierland, IJsland, India, Israël, Italië, Kenia, Kroatië, Letland, Liberia, Liechtenstein, Litouwen, Luxemburg, Macedonië, Malawi, Malta, Mexico, Moldavië, Monaco, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Oeganda, Oekraïne, Oostenrijk, Pakistan, Polen, Portugal, Roemenië, Russische Federatie, San Marino, Slovenië, Slowakije, Spanje, Suriname, Tanzania, Tsjechië, Turkije, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Zweden en Zwitserland.

Meer informatie

• Wettekst van de Uitleveringswet: http://wetten.overheid.nl/BWBR0002559/2017-03-01
• Website van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, ook voor uitleveringszaken.
• Website met jurisprudentie. Voor uitspraken inzake uitlevering, zoek op onderwerp: ‘uitlevering’